Gdy po trwającym sto lat okresie kontrreformacji w księstwie cieszyńskim rozpoczęto w 1709 roku w Cieszynie budowę kościoła łaski oraz przykościelnej szkoły, wielka część ewangelików wciąż modliła się w języku polskim. Niebagatelną rolę w budzeniu poczucia przynależności cieszyńskich ewangelików do narodu polskiego odgrywało w XIX wieku cieszyńskie gimnazjum ewangelickie, z którego wyszło wielu budzicieli polskości.
W założonej w 1709 roku szkole ewangelickiej w Cieszynie nauka odbywała się początkowo w drewnianym budynku i trwała osiem lat. W 1725 ro- ku oddano do użytku murowany budynek szkoły, zwany do dziś „pajtą”. Przy szkole powstał również internat, zwany alumneum. Pierwsze dwie klasy dawały wykształcenie na poziomie podstawowym, kolejne stanowiły przygotowanie do studiów wyższych. Większość uczniów kończyła naukę na dwóch pierwszych klasach.
Kuźnia patriotycznych elit
Podobnie jak kościół Jezusowy, będący wówczas jedyną parafią dla całego Górnego Śląska, również szkoła przyciągała młodzież z wielu odległych miejscowości. W początkowych latach funkcjonowania szkoły uczyło się w niej prawie 150 uczniów, głównie z rodzin szlacheckich i mieszczańskich, wśród nich również dzieci katolickie, co świadczy o poziomie, jaki placówka ta w krótkim czasie osiągnęła. Lekcje odbywały się tam w języku niemieckim i polskim. Odpowiadało to szczególnie młodzieży chłopskiej, chłonącej wiedzę w języku ojczystym.
Od lat 40. XVIII wieku do szkoły przestali uczęszczać uczniowie z Górnego Śląska, który dostał się pod panowanie państwa pruskiego. W tym okresie zaczęła rosnąć w szkole liczba uczniów pochodzenia chłopskiego oraz bielskich mieszczan.
W 1812 roku szkoła Jezusowa została podniesiona do rangi gimnazjum, które przyczyniło się do wykształcenia nowych elit ewangelickiej społeczności na Śląsku Cieszyńskim. Absolwenci stawali się w połowie stulecia zalążkiem polskiej inteligencji ewangelickiej, a ponadto kładli podwaliny pod rozwój bielskiego przemysłu.
